Armatosja e Serbisë – Beogradi në mes Moskës e Pekinit

Blerja nga Beogradi e sistemeve të mbrojtjes ajrore FK-3 nga Pekini shënon një ndryshim në politikën diplomatike dhe ushtarake të presidentit serb Aleksandar Vuçiq.

Derisa vëmendja e botës u përqendrua tek agresioni ushtarak rus në Ukrainë, një transaksion i madh ushtarak u zhvillua midis Serbisë dhe Kinës. Më 9 prill, gjashtë avionë transporti Y-20 të Forcave Ajrore të Kinës u ulën në aeroportin “Nikola Tesla” të Beogradit, duke i dorëzuar Ushtrisë serbe një sistem raketash të mbrojtjes ajrore FK-3.

Marrëveshja u nënshkrua në vitin 2019 dhe u bë publike një vit më vonë. Në mars, Ushtria serbe formoi një njësi të re të ngarkuar me marrjen e dorëzimit të sistemit FK-3. Koha e këtij transaksioni është e habitshme duke pasur parasysh luftën në Ukrainë. Për Pekinin, kjo është pjesë e ambicies për të hyrë në tregjet evropiane të mbrojtjes nëpërmjet Serbisë. Për Beogradin, marrëveshja bazohet në nevojën për të modernizuar sistemet e tij të vjetërsuara të mbrojtjes, imperativin e politikës së jashtme për të balancuar fuqitë e mëdha të jashtme dhe dëshirën e udhëheqjes për të fituar mbështetje të brendshme.

Kina ka pasur ambicien e krijimit të bashkëpunimit të industrisë së mbrojtjes me Evropën, një përpjekje e penguar nga embargoja evropiane e armëve në përgjigje të shtypjes së protestave në Tiananmen nga ana e Kinës. Serbia si një kandidate për anëtarësim në Bashkimin Evropian është një subjekt i dobishëm testimi për Pekinin, pasi ai kërkon mënyra për të hyrë në tregu evropian i mbrojtjes.

Kjo është blerja e parë e njohur e sistemit FK-3 në Evropë. Në mënyrë të ngjashme, në vitin 2020, dërgesa e dronëve CH-92A në Serbi ishte eksporti i saj i parë i pajisjeve të aviacionit ushtarak në kontinent. Në mars të vitit 2021, ministri kinez i Mbrojtjes, Wei Fenghe shkoi në një turne rajonal në Evropën Juglindore, duke vizituar Serbinë, Hungarinë, Maqedoninë e Veriut dhe Greqinë, të gjitha vende të rëndësishme për Kinën, derisa ajo kërkon të lidhet me Evropën.

Greqia është një vend strategjik detar që lidh Evropën me Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut. Më në veri është Maqedonia e Veriut, një kanal për trafikun tokësor pasi kufizohet me disa vende të Ballkanit, e ndjekur nga Serbia – një vend që lidh Ballkanin me Evropën Qendrore nëpërmjet Hungarisë. Të gjitha këto vende, përveç Serbisë, janë anëtarë të NATO-s, ndërsa Greqia dhe Hungaria janë gjithashtu anëtare të BE-së. Vizita tregoi ambicien e Kinës për të fituar tregje të tjera të mbrojtjes në lagjen serbe dhe shpërndarja e sistemit FK-3 është pjesë e kësaj ndërmarrjeje.

Për Serbinë, blerja e sistemit kinez të mbrojtjes ajrore është pjesë e përpjekjeve të saj për të modernizuar pajisjet e vjetruara ushtarake – shumica e të cilave e kanë origjinën në periudhën e ish-Jugosllavisë. Një pjesë e madhe e arsenalit të saj daton në ditët e industrisë së madhe ushtarake shtetërore të Jugosllavisë komuniste, e cila ishte pjesërisht e bazuar në standardet sovjetike. Për një moment, kjo krijoi një forcë luftarake që me sukses e pengoi NATO-n nga një pushtim tokësor i Jugosllavisë gjatë luftës së Kosovës në vitet 1998-1999. Deri atëherë, nuk ishte e mjaftueshme për të zhvilluar luftëra teknologjikisht të avancuara të shekullit të XXI-të. Logjikisht, teknologjia ka avancuar edhe më shumë që atëherë.

Pas aforizmit se gjeneralët luftojnë gjithmonë luftën e fundit, kontrolli mbi hapësirën ajrore ka qenë gjithmonë në qendër të planifikimit të mbrojtjes serbe. Serbia ishte përfshirë në një konflikt të fuqive të mëdha, duke u përballur me fuqi ajrore superiore – bombardimi nazist i Beogradit në vitin 1941 dhe ndërhyrjen e NATO-s në Kosovë në 1999, kur Beogradi dhe qytetet e tjera gjithashtu u bombarduan.

Nevoja për të siguruar mbrojtje ajrore për kryeqytetin dhe qendrat e tjera urbane ndihmon në nxitjen e modernizimit të mbrojtjes. Brenda këtij procesi dhe të shtyrë nga përvojat historike dhe transformimet teknologjike, Ushtria serbe është e përqendruar në çdo sistem armësh që fluturon ose qëllon gjërat që janë në ajër.

Prokurimi i armëve është gjithashtu pjesë e modelit të përcaktuar të Serbisë për të diversifikuar partneritetet e saj të mbrojtjes dhe për të luajtur me fuqitë botërore dhe rajonale kundër njëra-tjetrës. Pajisja ushtarake në dispozicion të Serbisë dëshmon për këtë fakt.

Në vitin 2019, Serbia mori nga Rusia dhe Bjellorusia avionë luftarakë MiG-29, por duke qenë se shumica e këtyre avionëve janë gati të vjetërsohen, ata mund të zëvendësohen nga avionët francezë Rafale. Përtej kësaj, Serbia bleu raketa Mistral nga Franca, një sistem i mbrojtjes ajrore të lëvizshme me rreze infra të kuqe dhe një sistem raketash antiajrore Pantsir-S1 nga Rusia. Përveç marrjes së dronëve kinezë, Serbia është në bisedime për blerjen e dronëve turq Bayraktar TB2, të motivuar nga performanca e tyre në Nagorno-Karabakh, Etiopi dhe Ukrainë.

Duke marrë sisteme armatimi nga fuqi si Kina, Qeveria serbe shpreson të rrisë fuqinë e saj negociuese me Perëndimin. Edhe Rusia ka ndikim. Përkatësisht, Serbia në dy vjetët e fundit ka zëvendësuar Rusinë me Kinën si partnerin e saj kryesor në Lindje. Në të vërtetë, në vitin 2020 kur u njoftua blerja e sistemit FK-3, artikujt e mediave ruse shprehnin zemërimin ndaj Serbisë për blerjen e sistemit kinez në vend të sistemit raketor S-300 të prodhuar nga Rusia.

Ndërsa, rusët kanë zhvilluar sisteme më të avancuara të mbrojtjes raketore si S-400 i blerë nga Turqia anëtare e NATO-s dhe S-500 i inauguruar së fundmi, kurse S-300 kishte një status mitik në Serbi, pasi ekziston një besim se NATO nuk do të kishte ndërhyrë në vitin 1999 nëse Serbia do ta kishte në dispozicion këtë sistem. FK-3 përfaqëson një valë të re të teknologjisë raketore kineze dhe fakti që Serbia vendosi të përdorë këtë sistem në vend të atij rus do të thotë diçka.

Me sytë e drejtuar nga Rusia, Serbia dhe Kina besojnë se kanë më shumë hapësirë frymëmarrjeje për të zhvilluar lidhjet dypalëshe. Lufta e vazhdueshme në Ukrainë tashmë po e detyron Serbinë të zvogëlojë disa nga lidhjet e saj me Rusinë. Pasi votoi në favor të pezullimit të anëtarësimit të Rusisë në Këshillin e të Drejtave të Njeriut të OKB-së, Serbia mori një përjashtim nga sanksionet e BE-së kundër kompanive ruse të naftës që do ta kishin penguar Serbinë të importonte naftë të papërpunuar, pasi Industria kombëtare e Naftës dhe Gazit të Serbisë (NIS) është në pronësi të Gazprom Neftit rus.

Megjithëse Evropa padyshim ka ndikim mbi Serbinë, është e vërtetë se Pekini mund të mbushë gjithashtu shumë hapësirë boshe që do të krijohet nga distancimi i Beogradit nga Moska, siç shkruan politologu serb Stefan Vladisavljev. Bashkëpunimi me Rusinë dhe performanca e përzier ushtarake e Moskës në Ukrainë mund ta shtyjë Serbinë të merr edhe më shumë pajisjet ushtarake kineze.

Megjithëse lidhjet serbo-ruse zakonisht përshkruhen si një aleancë e kombeve sllave dhe ortodokse, ky është një partneritet oportunist që varet shumë më tepër nga nevoja për leva gjeopolitike sesa nga afinitetet historike. Ndërsa, mbetet e paqartë nëse Vuçiq do t’i bashkohet sanksioneve të BE-së kundër Rusisë për të shmangur zemërimin e votuesve dashamirës ndaj Rusisë, instinkti i tij i mbijetesës sigurisht i thotë atij se ai duhet të mbajë një profil të ulët ndaj Rusisë, duke e bërë Kinën edhe më të vlefshme.

Në fund të fundit, politika e brendshme informon politikën e jashtme dhe të sigurisë së Serbisë. Në Beograd, ushtria është ndër institucionet kombëtare më të besuara me 65 për qind. Në këtë drejtim, regjimi qeverisës serb i udhëhequr nga Vuçiq, i shkaktuar nga lufta në Ukrainë, e zhvendosi narrativin elektoral nga performanca ekonomike drejt idesë se Serbisë i duhet një udhëheqës i fortë dhe me përvojë për ta mbajtur vendin të sigurt në kohë pasigurie botërore, si ilustruar me sloganin elektoral, “Paqe, stabiliteti, Vuçiq”.

Në të vërtetë, gjatë stërvitjes ushtarake “Mburoja 2022”, ku publiku mund të shihte, përveç pajisjeve të tjera, sistemin FK-3 dhe dronët kinezë CH-92A, Vuçiq kishte thënë se “nuk më interesojnë ambasadat perëndimore apo lindore. Nuk më interesojnë amerikanët, rusët, evropianët apo dikush tjetër. Unë do të marr vendime në përputhje me interesat e Republikës së Serbisë”.

Një qeveri që merr armë të avancuara dhe e përshtat veten si garantuese e sigurisë së vendit në kohë të trazuara, rrit pozitën e regjimit në periudhën pas zgjedhore.

Me gjithë këtë, kthimi i luftës në Ballkan ka shumë pak gjasa. Serbia është e rrethuar nga anëtarët e NATO-s. Kosova ka prani të trupave të NATO-s në formën e Forcës Paqeruajtëse. Në Bosnje dhe Hercegovinë, misioni paqeruajtës i BE-së, Operacioni Althea, është përforcuar në përgjigje të luftës në Ukrainë. Pavarësisht të gjitha mosmarrëveshjeve, Serbia është anëtare e programit të Partneritetit për Paqe të NATO-s. Vendi praktikon një Plan Veprimi Individual të Partneritetit , niveli më i lartë i bashkëpunimit që një shtet jo-anëtar mund të ketë me NATO-n.

Udhëheqësit serbë mund të jenë në gjendje të presin duke i thënë Perëndimit, “ne po distancohemi ngadalë nga Rusia, kështu që na jepni një pushim për Kinën”.

Është një lojë që mund të shpërblehet në një afat të shkurtër, por jo në afat të gjatë, pasi rivaliteti kinezo-amerikan do të arrijë në Serbi, duke i bërë pasojat e luftës në Ukrainë të duken si një piknik për Beogradin. /Foreign Policy/