Ja pse do të më pëlqente jeta në Mitrovicë

Kush është Valon Behrami? I lindur më 19 prill 1985 në Mitrovicë, një qytet i ndarë në një pjesë serbe dhe një kosovare pas luftës së Kosovës. Kur ishte pesë vjeç, prindërit e tij vendosën të arratisen në Zvicër.

Familja zhvilloi një luftë të gjatë deri kur fillim të vitit 1998, pas shtatë vitesh, moir lejen e qëndrimit. Në vitin 2002 Behrami u bë zviceran dhe grisi pasaportën serbe. Kur debutoi për kombëtaren e Zvicrës në tetor 2005 ai luante për Lazio Rom dhe që në lojën e dytë për Zvicrën ai dha një gol të rëndësishëm kundër Turqisë. Pastaj ai disi humbi veten dhe filloi të ndjehej si yll.

Përkundër pjesëmarrjes në Kampionatin Botëror dhe Europian ai tek në Kampionatin Botëror të vitit 2014 në Brazil ndihej i pranuar si lojtar i kombëtares së Zvicrës.

Kjo ka të bëjë me ndryshimin e tij si njeri dhe të kuptuarit se kritika duhet marrë si shkas për të mësuar diçka. Ndërkohë ai është shumë i çmuar si prijës i ekipit. Që nga viti 2003 Behrami luan në botën e jashtme. Pas Gjenovës, Veronës, Lazios, Ëest Ham, Fiorentina dhe Hamburger SV që nga vera e vitit 2015 Ëatford është stacioni i shtatë i tij. Ky do të jetë edhe stacioni i fundit. Atë e ka marrë malli të kthehet në Zvicër.

Refugjatë që kalojnë rrugës së Ballkanit dhe kapërcejnë një lumë të stuhishëm duke u përballur me rrezikun e vdekjes: Valon Behrami, çfarë ndjeni kur shikoni këtë fotografi?

Behrami: Në fotografi shihet një dëshpërim i pafund. Ne nuk i dimë historitë e këtyre njerëzve, megjithatë me siguri mund të themi: kur dikush është i gatshëm të përballet me këso rreziqesh, ai gjendet në një situatë të vështirë ekzistenciale. Atëherë ai arratiset nga realiteti, i cili është edhe më i keq, më i rrezikshëm se situata që shohim në fotogra. Këta njerëz ndodhen në luftë për ekzistencë. Në këso momentesh unë pastaj mendoj se edhe kur bëhet fjalë për futboll flitet për «luftë». Kur sheh këso fotogrash kjo të duket e turpshme.

Fotografi të tilla shohim gati çdo ditë. A adaptohet njeriu me to?

Behrami: Sot emocionet janë diçka që zhduken shpejt. Kjo ndodh para së gjithash për shkak të ndikimit të mediave sociale. Mëson se janë zhdukur 40 njerëz në Mesdhe. Menjëherë poston një fotografi dhe shkruan: lutem për ku di unë për çka. Dhe dy minuta më vonë mban në dorë një gotë shampanjë dhe flet për këpucët që dëshiron t’i blesh. Shpejtësia është bërë problem i vërtetë. Pasojë e kësaj është se gjithnjë e më pak njerëz merren me çështje të vështira, të mëdha. Sepse për këtë kërkohet kohë. Dhe është e papëlqyeshme të ballafaqohesh me këto çështje. E dhimbshme.

E ju? A ballafaqoheni me dhimbjen?

Behrami: Për mua është me rëndësi të kem kohë. Kohë edhe për këtë dhimbje. E njoh atë. Njëkohësisht unë nuk jam ndryshe nga njerëzit e tjerë: paksa egoist. Edhe unë së pari mendoj për familjen time dhe veten. Pikërisht kjo është arsyeja që bota nuk i ka punët mirë.

A do të ishte bota më e mirë nëse do të lejonim të ndjenim dhimbjen?

Behrami: Le të themi kështu: shumica e njerëzve llojnë të merren me një problem kur të mbërrijnë para derës. Domethënë: tek kur refugjatët duken te ne, ne seriozisht llojmë të mendojmë. Derisa mjerimi i refugjatëve shfaqet te ne vetëm si imazh, si pamje me lajm, shumica e shohin atë vetëm tërthorazi.

Kur shihni pamje të tilla: a mendoni në arratisjen tuaj?

Behrami: Më kujtohen rrëfimet e familjarëve të mi. Prindërit e mi, motra ime dhe unë jemi larguar para se të shpërthejë lufta në Kosovë. Luftën e vërtetë e kanë përjetuar familjarët e mi. Kur ata tregojnë për luftën, për netët e kaluara në male, për atë se si dëgjonin shkëllimën e raketave dhe kurrë nuk e dinin se ku do të binin ato – atëherë sytë e tyre dhe mënyra si flasin tregojnë: ata kanë përjetuar diçka që depërton thellë dhe nuk e harrojnë kurrë. Unë nuk kam përjetuar gjëra kaq të trishtueshme.

Por keni qenë të shtyrë të largoheni, të arratiseni, këtë e keni përjetuar.

Behrami: Po, këtë po. Mirëpo, nuk e kam përjetuar si aq dramatike. Isha shumë i vogël – 5 vjeçar. Kujtimet e mia janë para së gjithash pozitive: në Zvicër na kanë pranuar mirë. Ndiheshim të mirëseardhur. Për këtë kemi qenë shumë të lumtur. Kemi parë një Zvicër krahëhapur. Kjo më kujtohet kur sot i shoh fotogratë e refugjatëve: edhe atyre ua dëshiroj një Zvicër që i pret me krahë të hapur.

A është Zvicra në gjendje të bëjë këtë?

Behrami: Po, Zvicra dhe Europa në përgjithësi janë në gjendje të tregojnë këtë sinqeritet. Jam i bindur për këtë. Mendoj se secili duhet të kontribuojë pak që bota të bëhet më e mirë: ne, duke qenë më të hapur dhe përkrahës ndaj refugjatëve. Vetë refugjatët, duke punuar këtu dhe duke u angazhuar.

I ndiqni zhvillimet në krizën e refugjatëve?

Behrami: Ne dimë pak mbi realitetin konkret në vendet prej nga vijnë refugjatët – kjo s’ka qenë ndryshe as 25 vjet më parë. Ne shohim atë që duan të na tregojnë dhe jo atë që ndodh me të vërtetë. Por një gjë është e sigurt: njerëzit ikin nga vendi i tyre vetëm kur nuk kanë rrugë tjetër. Dëshpërimi shihet edhe në faktin se refugjatët rrezikojnë gjithçka – edhe jetën e tyre.

Çfarë kujtime keni nga arratisja juaj në Zvicër?

Behrami: Kemi udhëtuar me autobus nga Mitrovica në Zvicër. Më 4 dhjetor 1990, herët në mëngjes, kemi kaluar kurin në kantonin e Tiçinos. Na dërguan në (qytetin) Bellinzona dhe na vendosën në një hotel. Më kujtohet shumë mirë: ka qenë shumë ftohtë – dhe para hotelit kishte shumë vende për të parkuar vetura.

Nuk ishte hotel kaq i bukur si ky ku jemi tani?

Behrami: Jo, aq i bukur nuk ka qenë. Mirëpo (qesh): mua më pëlqente shumë në atë hotel – nuk mund të merrja me mend një më të mirë. Pastaj na dhanë diçka për të ngrënë. Por s’më pëlqeu aq: ushqimi nuk më shijonte si në shtëpi. Pastaj u kthyem në dhomë dhe dëgjuam një kasetë me muzikë shqiptare.

Kur ishte për ju momenti kur menduat: tani jemi në vend të sigurt?

Behrami: ky momenti ekzistonte për babanë tim – për mua jo, unë kam qenë tepër i vogël. Për babanë tim situata në Kosovë ishte bërë e rrezikshme, sepse gjatë sulmeve nga policia apo bandat e tjera përherë gjendeshin burrat në shënjestër. Në Zvicër babai im ndihej përsëri i sigurt. Njëkohësisht ai ndjente një presion të madh. Ne tani ndodheshim në një rreth krejtësisht të ri dhe askush nuk e dinte si do të ecnin punët në të ardhmen.

Përse ishte bërë e rrezikshme situata në Mitrovicë për babanë tuaj?

Behrami: Nga fundi i viteve ’80 për shqiptarët në Kosovë gjendja u bë gjithnjë e më e vështirë. Ata keqtrajtoheshin, nuk mund të hynin në punë dhe ndaloheshin dhe rriheshin arbitrarisht nga policia. Kjo i ndodhi një ditë edhe babait tim. Ai u kthye në shtëpi dhe tha: duhet të largohemi.

Çfarë pune bënin prindërit tuaj atëkoohë?

Behrami: Babai im ishte drejtor i një firme, e cila prodhonte plastikë. Nëna ime ishte sekretare. Kishim një jetë të mirë. Po të mos shpërthente lufta, ne ndoshta do të kishim po atë jetë të mirë atje, ndërsa unë do të isha një djalë i zakonshëm.

Nëse do të mund të zgjidhnit, çfarë do të preferonit? Jetën e zakonshme në Mitrovicë apo jetën si yll i futbollit zviceran?

Behrami: Ndoshta do të befasoheni, por do të preferoja jetën si Valoni i thjeshtë në Mitrovicë. Natyrisht unë kam një jetë shumë të mirë, jetoj mirë dhe mund t’ia plotësoj vetes shumë dëshira. Si zviceran jam shumë i lumtur dhe shumë mirënjohës. Njëkohësisht lufta i ka shkaktuar vuajtje të papërshkrueshme familjes sime. Njerëz të afërm kanë humbur jetën, të tjerët kanë humbur gjithçka. Më së shumti do të doja që e gjithë kjo të mos kishte ndodhur dhe ne do të jetonim së bashku si familje e madhe.

Si e keni përjetuar presionin, nën të cilin gjendeshin prindërit tuaj në Zvicër?

Behrami: Ata ishin thellësisht të bindur: ne duam të punojmë këtu, pa marrë parasysh çka, dhe të ndërtojmë diçka të re. Besoj se çdokush që është arratisur mban këtë qëndrim. Me çdo kusht dëshiron të kesh një themel. Kush e ka përjetuar dëshpërimin e refugjatit, atij asnjë punë nuk i duket e vështirë, e ftohtë, e paguar keq

Çfarë punë kryenin prindërit tuaj?

Behrami: Babai im paketonte sallam në kamionë me frigorifer, nëna ime së pari punoi në një fabrikë, e cila prodhonte cilindra për vetura. Më vonë ajo punoi pastruese. Banonim në Ligornetto, prindërit punonin në Stabio, rreth katër kilometra larg. Për çdo ditë ata shkonin dhe vinin në këmbë për të kursyer para. Motra ime dhe unë ishim vetëm në shtëpi. Motra ime duhej të kujdesej për mua – atëherë ajo ishte 9-vjeçare, unë 7-vjeçar. Njëherë godita këndin e tavolinës. Më rrodhi shumë gjak. Motra ime i telefonoi nënës dhe ajo erdhi vrap në shtëpi. Për nënën time kjo ka qenë kohë e vështirë. Ajo duhej dhe dëshironte të punonte dhe njëkohësisht shqetësohej shumë për neve fëmijëve.

E qepi mjeku vrimën në kokë?

Behrami: U rregullua edhe pa mjek. Që nga atëherë unë nganjëherë s’jam aq i kthjellët në kokë (qesh shumë).

Në Zvicër ju keni përjetuar shumë vite të pasigurisë: familja juaj u urdhërua tri herë të largohet nga Zvicra.

Behrami: Prindërit tanë angazhoheshin shumë që neve fëmijëve të mos na ngarkonin me këtë. E di se për ta ka qenë e vështirë. Por në atë kohë unë kam qenë i lumtur. Dalëngadalë ne bënim një jetë të thjeshtë, por normale. Motra ime dhe unë shkonim me gëzim në shkollë. Gjëja më e bukur ishte kjo: ne përherë ishim bashkë. Banesa e vogël ka edhe përparësi: njerëzit janë afër njëri-tjetrit. Ne me të vërtetë kishim një banesë të vogël.

E keni ndarë me motrën tuaj dhomën?

Behrami: Ne të katërtit flinim bashkë në dhomën e ditës. Kështu kam pasur rastin të përjetojë nga afër kur gjendja ishte e vështirë – ndonëse prindërit nuk flisnin drejtpërdrejtë për këtë. Ndaj pasigurisë ata reagonin duke na dhënë ndjenjën se pa marrë parasysh se çfarë ndodh, ne përherë do të jemi bashkë. Kjo ka lënë gjurmë te unë, edhe në futboll: unë përherë angazhohem 100 për qind për atë që mendoj se është e rëndësishme. Nëse nuk funksionin, atëherë e pranoj situatën të tillë siç është. Ka gjëra që nuk shkojnë. Prindërit e mi thoshin përherë: «Po bëjmë gjithçka që të mbesim këtu. Por nëse nuk funksionon, atëherë nuk funksionon».

Funksionoi, por në fund, më 1998, u desh angazhimi i një politikani lokal të Tiçinos në mënyrë që ju dhe familja juaj të qëndroni këtu.

Behrami: Po. Atëherë kur kërkonin që ne të ktheheshim, koha më e tmerrshme e luftës tek pastaj do të fillonte.

E keni ditur përherë se në ç’gjendje janë familjarët tuaj në Kosovë?

Behrami: Jo! Pasiguria se në ç’gjendje ishin familjarët ka qenë gjëja më e vështirë gjatë luftës. Nuk kishim mundësi t’i kontaktonim rregullisht. Kishim vetëm lajmet e televizioni zviceran. Kur raportohej se nga një sulm me raketë kishin vdekur 20 njerëz bash aty ku jetonin familjarët tanë, atëherë për ne fillonte pritja e tmerrshme, shpresa dhe shqetësimi. Shpeshherë kalonte një muaj derisa pranonim një shenjë jete.

Nuk kishte lidhje të drejtpërdrejta telefonike?

Behrami: Jo. Familjarët duhej të shkonin në qytet për të telefonuar. Këtë ata mund ta bënin vetëm gjatë ditës.

Si fëmijë a nuk keni qenë xheloz ndaj shokëve që kishin më shumë pasuri dhe më pak halle?

Behrami: Atëbotë kam qenë i kënaqur me pak gjëra. Më jepnin diçka të vogël dhe unë merresha tërë ditën me të. Te fëmijët e mi është ndryshe, ata kanë 120 lodra dhe duan edhe më shumë, edhe më shumë (qesh). Por ndoshta kjo është normale. Njeriu i përshtatet realitetit, në të cilin rritet si fëmijë.

Suksesi juaj si futbollist ndikoi që ju befas tëfitoni shumë para. Atëherë realiteti ndryshoi në mënyrë thelbësore…

Behrami: Kjo është e saktë dhe ka pasur kohëra kur për mua simbolet që tregonin statusin tim kanë qenë shumë të rëndësishme. Me kalimin e viteve kjo ka ndryshuar. Sot s’më duhen as Ibiza, as ndejat – më duhet vetëm familja ime, atëherë jam i lumtur. Kur thashë se më shumë do të doja jetën e thjeshtë në Mitrovicë se jetën këtu në Londër, atëherë kjo ka të bëjë edhe me këtë: më mungojnë familja dhe farfisi im.

Sa është e madhe familja juaj?

Behrami: Familja në Kosovë është e madhe, shumë e madhe. Nuk i di të gjithë emrat. Babai im ka shtatë vëllezër dhe dy motra, secili dhe secila ka nga tre deri katër fëmijë. Nëna ime ka dy vëllezër dhe dy motra, edhe ata dhe ato kanë fëmijë. Kur jam në Kosovë dhe kur shkojmë në një lokal, atëherë lokali gati mbushet (qesh).

A mëson njeriu në situata ekstreme se çfarë është vërtet e rëndësishme në jetë?

Behrami: Po, por nuk është e vërtetë se e kuptoni menjëherë se çka është e rëndësishme. Në këtë rrugë mua më është dashur mjaft kohë. Shumë futbollistëve u duhet kohë për këtë. Dhe jo pak prej tyre këtë e kuptojnë kur mbesin pa para.

Behrami: (qesh). Po, ajo kohë ka ekzistuar. Në retrospektivë mendoj se kam dashur t’i demonstroj botës se kam arritur sukses. Kjo ishte e rëndësishme për mua – ndoshta edhe për shkak se familja ime një kohë të gjatë pothuaj s’mund të blinte asgjë. Por edhe atëherë kam menduar shumë për veten time dhe rolin tim. Dhe kështu ndodhi që pas pesë, gjashtë vitesh unë ia ktheva shpinën Valonit të atëhershëm. Kur sot shikoj prapa, e vërej se ai Valon i dikurshëm nuk më pëlqen. Por mbase duhej ajo fazë që unë të bëhesha Valoni që jam sot.

Ju jeni lojtar me vullnet të pafrenueshëm dhe shpirt luftarak. A është kjo shprehje e biogrfisë suaj?

Behrami: Është e mundshme. Më kujtohet një situatë kur isha 13-vjeçar. Kishim një ndeshje, por unë në mbrëmjen para ndeshjes takova shokët. Babai im ishte pafund i zhgënjyer me mua. Edhe sot më kujtohet mirë fytyra e tij. Ndonëse në atë ndeshje shënova dy herë, zhgënjimi i tij nuk ndryshoi fare. Për të ishte shumë e qartë: nëse bën diçka, duhet ta bësh pa kompromis. Rrjedhimisht, nuk preferohet që në mbrëmjen para ndeshjes të takosh shokët. Kjo ka lënë gjurmë të thella te unë.

Tani jeni shembull. Ju mund t’i inkurajoni sidomos të rinjtë, të cilët duan tëfillojnë të bëjnë diçka përkundër rrethanave të vështira.

Behrami: Unë dua të jem shembull para së gjithash për fëmijët e mi. Këtë mesazh e kam për zemër: gjithçka është e mundshme. Por duhet të kesh vullnet. Shpesh njerëzit thonë: «Nuk kam pasur mundësi…». Në të shumtën e rasteve ky është arsyetim i kotë. Gati përherë ka mundësi. Por duhet ta shfrytëzosh shansin./dialogplus/