Mafia e religjionit më e rrezikshme se Cosa Nostra, thotë eksperti Hamed Abdel-Samad

Eksperti më i njohur gjerman i Islamit ka folur hapur për jetën e tij nën mbrojtje policore dhe konvertimin e tij nga një mysliman i devotshëm në një humanist.

PYETJE (intervistuesit Florian Chefai dhe Jonas Pöld): Ju u rritët në një familje shumë fetare në Egjipt. Sa fort e ka formësuar feja fëmijërinë dhe rininë tuaj?

PËRGJIGJE (Hamed Abdel-Samad): Meqenëse u rrita në një familje fetare, fjalë për fjalë thithja Kuranin me qumështin e nënës sime. Studimi i Kuranit ka një traditë të gjatë familjare. Babai, gjyshi dhe stërgjyshi ishin të gjithë imamë dhe unë pritej të ndiqja traditën. Kjo është arsyeja pse fillova të mësoj përmendësh suret (kapitujt) e Kuranit në moshën tre vjeç. Unë thjesht papagallova pa kuptuar gjë nga ato. Kështu truri im mësoi formulimin dhe melodinë e Kuranit pa e kuptuar kuptimin e tij.

Sa më i vjetër që bëhesha, aq më shumë interesohesha për kuptimin e sureve të Kuranit. Kur isha tetë vjeç, më në fund fillova të bëja pyetje kritike: Pse ekziston ferri (xhehnemi)? Pse na krijoi Allahu kur e di se shumë prej nesh do të përfundojnë në ferr? Edhe atëherë, me ngjanë brutale dhe të padrejta. Si rezultat, fillova të kem dyshime.

PYTJE: Më vonë hoqët dorë nga edukimi juaj fetar dhe nga Islami. Kishte një pikë kthese specifike në jetën tuaj apo ishte një proces i gjatë që çoi në deislamim?

PËRGJIGJE: Nuk ishte aspak e lehtë të heqësh dorë nga feja. Marrëdhënia ime me Islamin ishte si një marrëdhënie shumë intime – e krahasueshme me një martesë në të cilën dikush gjen siguri, mirëkuptim dhe orientim. Por në një moment mund të filloni të dyshoni në bashkëshortin tuaj. Ndjenja ngadalë zvarritet në atë që diçka nuk është në rregull. Unë u përballa me një vendim të vështirë: a duhet të vazhdoj të injoroj dritat e kuqe, pikëpyetjet e shumta në kokën time në mënyrë që të ruaj paqen e dukshme, apo të sigurohem që kjo marrëdhënie është në të vërtetë aq perfekte sa i kam thënë vetes për një kohë të gjatë? Më duhej të pyesja nëse marrëdhënia me fenë bazohej vërtet në dashurinë e vërtetë, apo në frikën time dhe paaftësinë për të menduar në mënyrë kritike dhe për të njohur të vërtetën. Në një moment mora guximin t’i shikoja këto pyetje me ndershmëri. Kuptova se nuk ishte dashuri e vërtetë ajo që bazohej në reciprocitet. Ishte një lidhje dhunshme, një iluzion i madh.

PYETJE: Për të qëndruar te imazhi i martesës, a keni pasur dhimbjen e ndarjes me religjionin, siç ndodh me rastin e divorcit?

PËRGJIGJE: Po, unë kisha simptoma të tërheqjes si një i droguar. Ishte një vajtje-ardhje për disa vjet derisa kuptova se mund të gjej paqen e brendshme pa Islamin. Ky hap nuk ishte i lehtë. Sepse feja kishte manipuluar trupin tim që nga lindja, marrëdhënien time me veten dhe me njerëzit e tjerë. Si fëmijë ju bëjnë synet pa të pyetur dhe si adoleshent nuk ju lejohet të eksperimentoni me seksualitetin tuaj. Feja skllavëron trupin në çdo fushë: si e kryen nevojën në tualet, si bën dush, kur e si duhet lut, çfarë duhet të hash e të mos hash. Nuk lejohet të vrasësh veten, por lejohet t’i hedhësh në erë më eksploziv njerëzit për hir të Allahut. Është një zot që të dhuron një trup, por që detyrohesh ta instrumentalizon për nevojat e tij. Një diktator totalitar që dëshiron të kontrollojë njerëzit, nuk mund ta kishte menduar një gjë më të mirë.

Qetësia e vërtetë u zhvillua tek unë vetëm kur erdha në Gjermani. Ndodhi kur nuk më duhej të mbroja me forcë besimin dhe mendimet e mia. Në Erfurt, unë mësova historinë e hershme të Islamit në universitet për katër vjet në katedrën për studime islame. Aty më duhej të merresha me Kuranin nga një këndvështrim krejt tjetër – domethënë me historinë e tij të origjinës dhe me burimet e tij historike. Ishte koha kur kuptova se shkrimi, i ashtuquajtur i shenjt, nuk ishte zbritur nga qielli.

PYETJE: Mund të thuhet se ju e keni blerë lirinë tuaj shumë shtrenjtë. Për shkak të librave tuaj që janë kritikë ndaj fesë, ju jeni të kërcënuar nga islamistët dhe keni qenë nën mbrojtjen e policisë për disa vjet. Si është e mundur liria në këto rrethana?

PËRGJIGJE: Në fakt, çmimi që duhej të paguaja për lirinë time ishte jashtëzakonisht i lartë. Pasojat psikologjike, sociale, të lidhura me sigurinë, janë të mëdha. Sidoqoftë, si person, jam bërë shumë më i qetë, edhe pasi kam marrë kërcënime me vdekje. Sepse e dija që paqja ime e brendshme varet nga vetja ime dhe se askush nuk mundet me ma vra. Unë mund t‘i ndryshoj përsëri bindjet e mia nesër pa pësuar kolaps psikologjik. Fundamentalistët, nga ana tjetër, janë të skllavëruar nga religjioni i tyre.

Sigurisht është e trishtueshme që mua më duhet të jetoj nën këto rrethana – por vetëm liria ime fizike vuan, jo liria shpirtërore. Unë jam shumë, shumë, më i lirë në qenien time sesa ata që po më kërcënojnë. Lirinë fizike që kam humbur, po përpiqem ta kompensoj me lirinë mendore e shpirtërore, duke u marrë me shkrime, duke u angazhuar për të vërtetën iluministe dhe duke nxit debate kontroverse. Nga ky këndvështrim, nuk ishin fanatikët ata që fituan, por unë. Në fund të ditës, ky është gjithashtu një ngushëllim për mua.

PYETJE: Për momentin janë dy tematika kryesore ku kritikët janë në rrezik për jetën e tyre: Islami dhe mafia. Ata që dikur ishin vetë anëtarë janë veçanërisht të kërcënuar…

PËRGJIGJE: Po, ky është një krahasim shumë i qëlluar, të cilit i referohem edhe në librat e mi. Mbi të gjitha, Islami dhe Mafia janë të bashkuar nga presioni i fortë i bashkëmoshatarëve. Njerëzit që nuk i përkasin të njëjtës familje ose bashkësi fetare do të reagojnë me dyshim dhe armiqësi. Parimi vlen: “Kush nuk është për ne, është kundër nesh”. Kjo është veçanërisht e vërtetë për apostatët („dezertorët“) që kanë thyer kodin e nderit të grupit.

Prandaj nuk është rastësi që kritikët e Islamit ose mafies janë veçanërisht të kërcënuar. Por një kritik i mafisë ndonjëherë mund të gjejë vende ku kursehet dhe mund të jetojë i sigurt. Unë nuk jam askund i sigurt nga Islami – qoftë në Gjermani, Egjipt apo SHBA. Mafia fetare është shumë më e rrezikshme se Cosa Nostra.

PYETJE: Si mund të mbështetet më së miri njerëzit që persekutohen dhe izolohen për shkak të qëndrimit të tyre kritik ndaj fesë? Çfarë mund të bëjë shteti dhe shoqëria për t’i mbrojtur këta njerëz?

PËRGJIGJE: Shteti u garanton njerëzve si unë mbrojtjen e policisë. Kjo është e mirë, por nuk është e mjaftueshme. Sepse askush nuk kujdeset për shumë njerëz të tjerë jashtë Gjermanisë që kanë lënë fenë e tyre dhe për këtë arsye janë të persekutuar. Ata nuk kanë lobi dhe kanë vetëm pak mbështetës. Për fat të mirë, ekziston Fondacioni Giordano Bruno dhe Ndihma Sekulare për Refugjatët, të cilët po bëjnë punë të rëndësishme në këtë fushë. Por vetëm kjo nuk është e mjaftueshme për të arritur dhe ndihmuar të gjithë këta njerëz të kërcënuar.

Unë vetë përpiqem t’u jap zë këtyre njerëzve. Jo të gjithë kanë qasje në media, jo të gjithë mund të shprehin kritikat e tyre. Kjo është arsyeja pse unë kritikoj Islamin në emër të iranianëve të mërguar, jazidëve të mërguar dhe të krishterëve të mërguar, të cilët ishin të shtypur në botën islame. Unë përpiqem t’i bëj të dëgjohen ato gra që kanë vuajt dhunë masive në strukturat patriarkale. E fundit por jo më pak e rëndësishme, unë provoj çdo mundësi për të tërhequr vëmendjen tek njerëzit si Raif Badawi, i cili është dënuar me burg dhe tortura thjesht për fushatën për të drejtat themelore të njeriut në Arabinë Saudite.

PYETJE: Ju jeni anëtar i Bordit Këshillëdhënës të Fondacionit Giordano Bruno (GBS). Si një individualist i lindur, në të vërtetë jeni të vështirë të institucionalizoheni. Si keni rënë në kontakt me GBS?

PËRGJIGJE: Në vitin 2010 isha mysafir në një panel diskutimi në të cilin mori pjesë edhe zëdhënësi i bordit të GBS-it, Michael Schmidt-Salomon. Michael‘it padyshim i pëlqyen paraqitjet e mia, sepse më vonë ai më ftoi të mbaja një leksion në selinë e fondacionit. Pas ligjëratës sime, më në fund më pyetën nëse do të doja të bëhesha anëtar i bordit këshillues të Fondacionit. Themeluesi, Herbert Steffen, ishte shumë i sinqertë me mua në këtë drejtim. Ai tha se kishte njerëz që fillimisht ishin anëtarë të fondacionit, por më pas u tërhoqën sepse duhej të përjetonin armiqësi. Për mua, megjithatë, çështja ishte e qartë: nëse themeli qëndron për humanizmin, mendimin e lirë dhe individualizmin, atëherë unë do të jem atje – pavarësisht nga kostoja. Kështu e jetoj gjithë jetën time. Unë nuk jam arratis nga Egjipti në mënyrë që të jem gjithmonë i kujdesshëm në cilën anë jam. Në retrospektivë, ishte vendimi i duhur për të cilin nuk jam penduar asnjë ditë. Në themel u njoha me njerëz shumë interesantë që janë humanistë dhe individualistë të vërtetë. Miqësia me Michael‘in dhe Herbert‘in, për shembull, është një thesar për mua.

PYETJE: Deri kohët e fundit keni qenë gjithashtu anëtar i Konferencës Gjermane të Islamit, por më pas keni shpallur dorëheqjen tuaj. Sipas jush, cilat janë deficitet kryesore në debatin aktual islamik?

PËRGJIGJE: Ekziston një problem për Islamin në Gjermani. Kjo nuk është vetëm për shkak të Islamit, por edhe për shkak të shekullarizimin të papërfunduar që ka lënë një boshllëk në ligje, sistem arsimor dhe në institucione. Privilegjet që gëzojnë kishat vështirë se mund t’u mohohen shoqatave islame. Dëshira e shtetit për struktura dhe personalitete komunikuese, ka bërë që Islami të „kishërohet“, nëse mund ta thëm kështu. Kjo ua mundësoi grupeve më të këqija islamike, të imponohen si auditorë për “muslimanët” – sepse ato janë më mirë të organizuara, kanë më shumë burime dhe marrin mbështetje financiare dhe morale edhe nga jashtë. Shteti tani u beson atyre përgjegjësi të rëndësishme, të tilla si edukata mbi Islamin ose kujdesi baritor islamik, edhe pse ata ende nuk janë një korporatë sipas ligjit publik.

Problemi themelor i debatit aktual islamik qëndron në përparësinë e grupit ndaj individit. Shteti gjerman nuk i trajton myslimanët si qytetarë, por si anëtarë të një feje. Ai nuk i sheh më si individë, por si një kolektiv. Kjo është fatale, sepse tribalizmi është një armik i shoqërisë së hapur.

PYETJE: Në librin tuaj të ri “Beteja e Identiteteve: 20 teza mbi racizmin – dhe sesi ne e marrim fuqinë prej tij”, Ju keni trajtuar intensivisht problemin e përkatësive të ngurta të grupeve. Pse identitetet kolektive janë kaq të rrezikshme?

PËRGJIGJE: Rreziqet po bëhen të dukshme sot në shumë debate mbi politikën e identitetit. Përsëri, ka rëndësi nëse jeni i bardhë apo i zi, emigrant apo vendas, majtas apo djathtas. Në vend që të pyesin në mënyrë kritike atribuimet e tilla një-dimensionale, ato çimentohen shtesë. Anti-racizmi në fakt duhet të bëjë pikërisht të kundërtën e kësaj. Ai duhet të ndërtojë ura, jo mure. Ai duhet të kapërcejë çarjet ideologjike dhe të nderojë dhe fuqizojë njerëzit si individë. Por anti-racistët shpesh përdorin të njëjtat mjete si vetë racistët, duke i ndarë njerëzit në grupe dhe duke i zvogëluar ata në përkatësinë e tyre etnike ose fetare. Fatkeqësisht, kjo i bën një dëm shërbimit të ligjshëm kundër racizmit.

Për shumë njerëz, politika e identitetit është bërë një lloj feje zëvendësuese, në të cilën dogmat llogariten më shumë sesa liria. Në emër të tolerancës, imponohen ndalime e të menduarit dhe të folurit të lirë, opinionet e pakëndshme po margjinalizohen. Unë e shoh atë si një kundërrevolucion kundër Iluminizmit që rrezikon bashkëjetesën paqësore.

PYETJE: Si është e mundur të forcohet kohezioni dhe ndjenja e bashkësisë në një shoqëri pluraliste pa rënë përsëri në një kamp identitar?

Zgjidhja qëndron në lirinë individuale. Kjo nuk do të thotë që ju duhet të hiqni dorë nga identiteti juaj. Duhet të kuptojmë, megjithatë, se të gjitha qeniet njerëzore janë kultura të racës së përzier që kombinojnë karakteristika të shumta. Konceptet e ngurta të identitetit nuk i japin drejtësi këtij fakti, por i ulin në mënyrë të papranueshme njerëzit në atribute të caktuara. Në çdo rast, bota do të ishte shumë më paqësore nëse shkëputemi nga strukturat fisnore dhe përpiqemi për një identitet më të lartë. Çfarë mund të jetë një identitet më i mirë për ne njerëzit sesa të jemi njerëz? Ne të gjithë jemi pjesë e një race njerëzore, pjesë e të njëjtit univers. Kjo përkatësi nuk lidhet as me frikën dhe as me hierarkitë, por mpreh ndjenjën tonë të përgjegjësisë pa kufizuar zhvillimin e lirë të individit.

Në një shoqëri pluraliste, natyrisht, kërkohet respekt dhe mbrojtje reciproke kundër diskriminimit. Diversiteti etnik dhe kulturor gjithashtu kërkon diversitet në shprehjen e opinionit. Fatkeqësisht, kjo nuk është më një çështje e natyrshme. Një shkrimtar sot duhet të ketë kujdes se çfarë thotë, sepse mund të godas ndjenjat e llojeve dhe grupeve. Fatkeqësisht, kjo e ka bërë hapësirën e ligjërimit dukshëm më të ngushtë.

PYETJE: Cilat masa mendoni se mund të përmirësojnë kulturën e debatit përsëri?

PËRGJIGJE: Duke rezervuar të drejtën edhe për fyerje, pavarësisht se sa shpirtra të plagosur tronditen përreth jush. Prioritare është liria e shprehjes, pastaj ndjenjat. Unë kam të drejtë të fyej fetë dhe t’i ironizoj përmes satirës. Religjionet janë vetëm disa mendime që nuk mund të gëzojnë imunitet nga kritikat. Ligji përcaktoi kufijtë. Ata janë aty ku njerëzit difarmohen dhe ku kërkohet praktikim i dhunës. Përveç kësaj, unë vendos vetë se çfarë duhet të them dhe çfarë jo.

Ne duhet të flasim në mënyrë objektive për të drejtat dhe detyrimet tona në vend të ndjenjave të paqarta. Argumenteve u duhet përgjigjur me argumente – jo me zemërim. Kjo do të na çonte shumë më tej shoqërisht sesa me diskutimet identitare-politike. Politika e identitetit është e kënaqur me akuza dhe gjeste simbolike, por neglizhon problemet që meritojnë vëmendjen tonë shumë më tepër.

PYETJE: Sa optimist apo pesimist jeni se laicizmi dhe individualiteti do të mbizotërojnë politikisht në të ardhmen?

PËRGJIGJE: Unë jam pesimist kur mendoj për rrugën e gjatë që duhet të bëjmë në të ardhmen. Por shikimi i rrugës që njerëzimi tashmë ka bërë më bën përsëri optimist. Sepse në shkencë, filozofi dhe art kemi bërë përparim mbresëlënës. Nuk ka gjasa që disa legjenda prapanike të mund të përmbysin të gjitha këto zhvillime të përparuara. Përvoja ka treguar se kohët historike të kthesës sjellin pasiguri me vete dhe kështu nxisin rishqyrtimin nostalgjik të traditave dhe religjioneve. Sidoqoftë, ky kthim në të kaluarën nuk do të garantojë një të ardhme me vlerë për të jetuar dhe nuk do të ndërtojë prosperitet. Kjo mund të arrihet vetëm nga një shoqëri laike, e pajisur me arsye, shkencë dhe të drejta të njeriut.

Sigurisht, ne nuk duhet të jemi nën iluzionin se forcat fondamentaliste po tërhiqen dhe me dëshirë heqin dorë. Fundi i historisë, siç parashikoi shkencëtari politik Francis Fukuyama, nuk është në dukje. Në planin afatgjatë, megjithatë, fundamentalistët do të humbasin betejën sepse nuk mund të vazhdojnë me transformimet shoqërore.

PYETJE: Në fund të intervistës sonë, një pyetje disi e pazakontë: Imagjinoni që po vdisni. Rezulton për habinë tuaj se Islami ishte në të vërtetë feja e duhur. Çfarë do t’i thonit Allahut kur ta takoni në portën e parajsës?

PËRGJIGJE: Unë do t’i thosha: “Ndoshta Islami ishte feja e duhur – por jo për mua! Si mund të presësh nga unë diçka që nuk ishte e drejtë për mua. Ke bërë një punë të jashtëzakonshme që të fshihesh nga unë. Ti ke bërë një punë të jashtëzakonshme që unë të mos mund të të shoh as të të dëgjoj. Si mund të të gjeja unë, i vdekshmi? Fitove sepse doje të fitoje gjithsesi, si zoti i plotfuqishëm. Nëse nuk je vetëm i plotfuqishëm, por edhe i drejtë, nuk do të më dëbosh në ferr.”

[shipëroi nga origjinali në gjermanisht: i.k.]