Rrëfim rrëqethës: Flet gruaja që i mbijetoi kampit të përqendrimit të Kinës për myslimanët

Pas dhjetë vitesh jetese në Francë, u ktheva në Kinë për disa dokumente dhe menjëherë më mbyllën. Për dy vitet e ardhshme, sistematikisht më dehumanizuan, poshtëruar dhe shpëlanë trurin.

Artikull i përkthyer nga Periskopi, marrë nga The Guardian.

Burri në telefon më tha se punonte për një kompani derivatesh, “Po llogaris, në vakt”. Zëri i tij m’u duk i huaj. Në fillim, nuk arrita të kuptoja se për çka po më fliste. Ishte nëntori i 2016-s, dhe isha në pushim pa pagesë nga kompania që kur e lashë Kinën dhe u zhvendosa në Francë 10 vjet më herët. E kisha të zorshme ta dëgjoja mirë personin që më thirri.

“Duhet të ktheheni në Karamay për t’i nënshkruar dokumentet që kanë të bëjnë me pensionimin që iu pret, znj. Haitwaji,” më tha. Karamayi ishte qytet në provincën perëndimore kineze të Xinjiangut ku kisha punuar për një kompani derivatesh për më shumë se 20 vjet.

“Në atë rast, më duhet të angazhoj avokat,” ia ktheva. “Një mik imi në Karamay kujdeset me çështjet e mia administrative. Pse duhet të kthehem për disa letra? Pse e gjithë kjo potere për kaq pak punë? Dhe pse tash?”

Burri nuk kishte asnjë përgjigje. Ai thjesht më tha se do të më thërriste pas dy ditësh.

Burri im, Kerimi, e kishte lënë Xinjiangun në vitin 2002 për të kërkuar punë. Fillimisht provoi në Kazakistan, por u zhgënjye pas vetëm një viti. Më pas në Norvegji. Më pas në Francë, ku kishte aplikuar për azil. Sapo u vendos atje, unë me dy çikat iu bashkova.

Kerimi gjithnjë e dinte se do të largohej nga Xinjiangu. Ideja kishte marrë rrënjë edhe para se të punësoheshim nga kompania e derivateve. Ishim takuar si studentë në Urumqi, qyteti më i madh në provincën e Xinjiangut, dhe, si të diplomuar të rinj, po kërkonim punë. Ky ishte viti 1988. Në konkurset e punëve nëpër gazeta, kishte një frazë të vogël të shkruar: Nuk pranohen ujgurët. Kjo kurrë nuk iu hoq burrit nga mendja. Kur provova të shikoja provat e diskriminimit që na ndiqnin kudo, me Kerimin, kjo na u bë obsesion.

Pas diplomimit, ne morën oferta pune si inxhinierë në kompaninë e derivateve në Karamay. Ishim të pafat. Por më pas ndodhi episodi i zarfit të kuq. Në vitin e ri hënor, kur shefi na dorëzonte bonuset vjetore, zarfet e kuqe që iu jepeshin ujgurëve përmbanin më pak se ato që iu jepeshin kolegëve tanë që i përkisnin grupit dominant etnik të Kinës, haneve. Menjëherë më pas, krejt ujgurët u qitën jashtë prej zyreve qendrore në një qytet të vogël në rrethinë. Një grup fare i vogël refuzoi, por unë s’guxova. Muaj më vonë, kur një pozitë e lartë u hap, Kerimi aplikoi. Ai kishte krejt kualifikimet e duhura. Nuk kishte asnjë arsye pse të mos e merrte atë pozitë. Por, ajo iu dha një punëtori të etnisë han që nuk kishte as diplomë si inxhinier. Një natë në vitin 2000, Kerimi erdhi në shtëpi me njoftimin se kishte dhënë dorëheqje. “M’u bë boll,” tha ai.

Ajo çka burri im po përjetonte ishte diçka shumë e njohur. Prej 1955-s, kur Kina komuniste e aneksoi Xinjiangun si “rajon autonom”, ne ujgurët jemi parë si një gjembë në anën e Mbretërisë së Mesme. Xinjiangu ishte korridor strategjik dhe shumë i vlefshëm për partinë Komuniste që e sundonte Kinën. Partia kishte investuar tepër shumë “në rrugën e saj të re të mëndafshit”, me projekte infrastrukturore që mësynin lidhjen e Kinës me Evropën përmes Azisë Qendrore, për të cilin rajoni ynë është një bosht i rëndësishëm. Xinjiangu është thelbësor për planet e mëdha të presidentit Xi Jinping – që është, një Xinjiang paqësor, i hapur për biznes, i paqtuar nga tendencat e saj separatiste dhe nga tensionet etnike. Shkurtimisht, një Xinjiang pa ujgurët.

Unë me çikat e mia u nisën në Francë për t’ju bashkuar burrit në majin e 2006-s, pak para se Xinjiangu të hynte në një periudhë të paprecedentë represioni. Dy çikat e mia, njëra 13 e tjetra 8 vjet në atë kohë, morën statusin e refugjateve, ashtu si babai i tyre. Sapo kërkoi azil, burri bëri paqe me të kaluarën e tij. Pasi mori pasaportën e Francës atij iu hoq nënshtetësia kineze. Për mua, kthimi i pasaportës time kishte një implikim tmerrues: kurrë s’do të mund të kthehesha më në Xinjiang. Si mund t’i thoja lamtumirë rrënjëve të mia, më të dashurve që kisha lënë aty – prindërve, vëllezërve, motrave, e fëmijëve të tyre? Kështu, unë aplikova për leje qëndrimi që mund të ripërtërihej çdo 10 vjet.

Pas asaj thirrjeje, koka më gumëzhinte me pyetje derisa po i hidhja sytë në sallonin e qetë në banesën tonë në Boulogne. Pse ai njeri donte që unë të shkoja në Karamay? A ishte një marifet në mënyrë që policia të më interrogonte? Asgjë e tillë nuk i kishte ndodhur asnjë ujguri që e njihja në Francë.

Burri në fjalë më thirri edhe pas dy ditësh. “Nuk është e mundur të përfaqësohesh nga avokati, zonja Haitiwaji. Duhet të vini personalisht në Karamay.” Dhe shkova. Fundja, ishte vetëm çështje e pak dokumentesh.

“Mirë, do të jem aty,” i tha.

Vera e 2016-s kishte parë hyrjen e një lojtari tjetër të rëndësishëm në betejën mes grupit tonë etnik dhe partisë Komuniste. Chen Quanguo-ja, që kishte bërë nam duke imponuar masa drakonike mbikëqyrëse në Tibet, ishte emëruar udhëheqës i provincës së Xinjiangut. Me arritjen e tij, represioni ndaj ujgurëve eskaloi dramatikisht. Mijëra vetë u dërguan në “shkolla” të ndërtuara brenda natës në mes të shkretëtirës. Ato njiheshin si kampe të “transformimit përmes edukimit”. Të burgosurit dërgoheshin atje për t’iu shpëlarë truri – apo edhe më keq.

Nuk doja të shkoja aty, por në të njëjtën kohë, vendosa të shkoja. Udhëtimi do të m’i merrte vetëm disa javë.

Disa ditë pasi mbërrita në Kinë, në mëngjesin e 30 nëntorit 2016, shkova në zyrën e kompanisë së derivateve në Karamay për të nënshkruar dokumente.

Faza tjetër ndodhi në stacionin policor të Kunlunit, 10 minuta udhëtim nga zyret qendrore të kompanisë. Rrugës, përgatita përgjigjet e mia në pyetjet që m’u shtruan. Më dërguan në dhomën e interrogimit. Kurrë s’e kisha parë një të tillë. Një tavolinë ndante dy karriget e policëve nga e imja. Diskutuam arsyet pse e lashë Kinën për Francën, punët e mia në furrë dhe në kafeteri e kështu me radhë.

Një zyrtar policia ma vuri një fotografi me dhunë poshtë hundës. Ma nxehu gjakun. Fytyrën e njihja po aq as timen: ishte vajza ime Gulhumari pranë një flamuri që simbolizonte lëvizjen për pavarësinë e rajonit.

“E njeh, a po?”

“Po. E kam vajzë.”

“Vajzën e ke terroriste!”

“Jo. S’e di pse ishte në atë demonstratë.”

Vazhdova të përsëritja se nuk e dija pse ajo ishte aty, dhe se s’kishte bërë asgjë. Përbeja. Vajza ime s’ishte terroriste. E as burri.

S’e mbaj mend pjesën tjetër të interrogimit. Krejt çka mbaj mend ishte ajo fotografi, pyetjet agresive, dhe përgjigjet e kota nga unë. Nuk e di se sa zgjati. Më kujtohet kur mbaroi. Iu thashë, e irrituar: “A mund të shkoj tash? A e kryem këtu?” Njëri prej tyre ma ktheu: “Jo, Gulbahar Haitiwaji, nuk e kryem këtu.”

“Djathas! Majtas! Shtensionohuni!” Ishim katërdhjetë vetë në dhomë, të gjitha gra, me pizhama të kaltra veshur. Ishte një klasë drejtkëndëshe. Për njëmbëdhjetë orë në ditë, bota na reduktohej në vetëm këtë dhomë. Kjo quhej “edukim fizik”. Në realitet ishte i barazvlershëm me një trajnim ushtarak.

Trupat tanë të dërrmuar lëviznin përmes hapësirës në unison, para e mbrapa, nga ana në anë, nga këndi në kënd.

Ishte qershori i 2017-s, dhe kisha qenë aty për tri ditë. Pas gati pesë muajsh në qelitë policore të Karamayit, mes interrogimesh dhe akteve të rëndomta të mizorisë – në një pikë më lidhën për shtrati për 20 ditë si ndëshkim, edhe pse kurrë s’e mësova pse. Më thanë se po shkoja në “shkollë”. Kurrë s’kisha dëgjuar për këto shkolla misterioze, apo për kurset që ofronin. Qeveria i kishte ndërtuar për t’i korrigjuar ujgurët.

Kjo “shkollë” ishte në Baijiantan, distrikt në periferi të Karamayit. Por kjo nuk ishte shkollë. Ishte kamp ri-edukimi, me rregulla ushtarake, dhe me dëshirën e qartë për të na thyer. Heshtja mbizotëronte, por, fizikisht të dërrmuara, as nuk na vinte që të flisnim. Me kalimin e kohës, bisedat tona rrudheshin. Rojet gjithnjë na këqyrnin; nuk kishte asnjë mënyrë për t’i ikur atij shikimi, asnjë mënyrë për të pëshpëritur.

Me rrahje na urdhëronim që ta mohonim se kush ishim. Të pështynim traditat tona, besimet tona. Të kritikonim gjuhën tonë. Të fyenim njerëzit tanë. Gratë si ne, që dilnin nga këto kampe, nuk janë më siç ishin dikur. Ne jemi hije, shpirtrat tanë janë të vdekur. Më bënë që të besoja se të dashurit e mi, burri me vajzat, ishin terroristë. Isha aq larg, aq e vetmuar, aq e dërrmuar dhe tjetërsuar, sa gati e besova këtë gjë. Burri im, Kerimi, vajzat e mia Gulhumari dhe Gulnigari – i mohova “krimet” e tua. U luta që partia Komuniste të më falte për mizoritë që nuk i kishim kryer.

Më mbajtën aty për dy vjet. Më dënuan për shtatë. Ma torturuan trupin tim dhe ma sollën mendjen në prag të çmendurisë. Dhe tash, pasi e rishikuan rastin tim, një gjykatës kishte vendosur që jo, në fakt, isha e pafajshme. Isha e lirë të shkoja. /Periskopi