Zanati më i vjetër në botë: Kosova dhe vendet fqinje ende asnjë nismë për ta bërë legal

Në Turqi dhe Greqi, prostitucioni është i ligjshëm për me kushte strikte. Si qëndron puna në vendet e Ballkanit Perëndimor?

(foto kryesore e lajmit: Ilustrim) 

Gratë dhe burrat ofrojnë shërbime seksi në rrugë, në internet, në studio dhe apartamente. Prostitucioni është quajtur “profesioni më i vjetër në botë”. Disa e kanë zgjedhur sepse u pëlqen, disa janë detyruar ta bëjnë.

Në Ballkan, kuadri ligjor për ushtrimin e prostitucionit ndryshon nga vendi në vend. Megjithatë, në të gjitha vendet ligji favorizon klientët mbi punëtorët.

Në Turqi dhe Greqi prostitucioni është i ligjshëm, por me kushte strikte. Ekspertët në të dy vendet flasin për nevojën e ndryshimit të kuadrit legjislativ për t’u dhënë punonjësve të seksit mbrojtje më të madhe.

Në Bullgari dhe Mal të Zi, prostitucioni është në margjinat e ligjit; përgjithësisht konsiderohet i paligjshëm, por në praktikë, punonjëset e seksit nuk ndiqen penalisht.

Gjetkë, në Bosnje e Hercegovinë, Shqipëri, Serbi dhe Kosovë ai mbetet ilegal dhe nuk ka asnjë nismë për ta dekriminalizuar.

Turqi: i ligjshëm, por nën kushte strikte

Prostitucioni në Turqi lejohet, por të gjitha gratë e përfshira duhet të punojnë në shtëpi publike të regjistruara dhe të bëjnë kontrolle të rregullta shëndetësore.

Megjithatë, njerëzit që inkurajojnë prostitucionin dhe e lehtësojnë atë, mund të dënohen deri në katër vjet burg. Përveç kësaj, prostitucioni i paligjshëm mund të ketë një dënim me një vit burg dhe një gjobe administrative.

Një raport i publikuar nga Dhoma e Tregtisë e Ankarasë, ATO, në 2004 sugjeroi se mund të ketë të paktën 100,000 punonjëse seksi në vend, por vetëm rreth 3,000 punojnë në 56 shtëpi publike të regjistruara zyrtarisht të vendosura në qytete të ndryshme.

Evrim Demirtas, një avokate që punon me punonjëset e seksit dhe komunitetin LGBT, i tha BIRN se ligji turk duhej të ishte më i qartë.

“Ligji duhet të jetë gjithëpërfshirës dhe të përcaktojë qartë një punonjëse seksi”, sepse shumë e shohin këtë profesion si një krim ose një gjë të keqe, shpjegoi Demirtas.

Nën sundimin e presidentit Rexhep Tajip Erdogan, shumë shtëpi publike në Turqi janë mbyllur.

Një sondazh i kryer nga Red Umbrella Project, fondi global që mbron punonjësit e seksit, tha se vetëm rreth 3 për qind e punonjësve të seksit i gjenin klientët e tyre nëpërmjet shtëpive publike të regjistruara.

Shumica punojnë në internet, në rrugë dhe në sallone “masazhesh” dhe jo në shtëpi publike të regjistruara, dhe kjo thuhet se u bë më e zakonshme gjatë pandemisë së Covid-19.

Demirtas tha se dhuna ndaj punonjësve të seksit është një tjetër problem madhor. Punonjësit e seksit LGBT janë më të dobëtit në sektor, pasi përballen me diskriminimin më të madh.

Greqia: një komunitet i ligjshëm, por ende i pambrojtur

Ashtu si Turqia, Greqia e lejon prostitucionin, por jo në rrugë, hotele apo në internet, por vetëm në shtëpi publike të regjistruara që plotësojnë disa kushte.

Për shembull, ato duhet të jenë mbi 200 metra larg kishave, shkollave, qendrave sportive ose institucioneve fetare. Punonjësit e seksit gjithashtu duhet të jenë beqarë ose të ve, dhe jo të martuar.

Vangelis Mallios, një profesor drejtësie, i cili mori pjesë në një grup pune të ngritur në 2020 për të ndryshuar legjislacionin aktual – i cili dështoi – tha se rreth 99 për qind e shtëpive publike që funksionojnë aktualisht janë të paligjshme.

Ligji ekzistues i shtyn shumicën e punonjësve të seksit drejt paligjshmërisë, “gjë që çon në varësi dhe situata të rrezikshme”, tha për BIRN Angeliki Sougle, një avokate në Red Umbrella Athens.

Rafaela, 60 vjeçe, një grua trans, e cila ka punuar në industri për 42 vjet, tha për BIRN se nuk e kishte zgjedhur me dëshirë këtë punë dhe se në rrethana normale, ajo mund të kishte dalë në pension.

Megjithatë, shumica e punonjësve të seksit nuk mund të deklarojnë ligjërisht të ardhurat e tyre. Ata nuk mund të provojnë se nga kanë ardhur paratë e tyre dhe kështu të kenë akses në kujdesin mjekësor dhe pensionet shtetërore.

“Është e papranueshme të mos mundesh të punosh ligjërisht, të mos kesh sigurime apo pensione, dhe arsyeja e vetme është sepse je i/e martuar. Është një e drejtë themelore që të mohohet për një arsye të papranueshme”, thotë George, 35 vjeç, i cili së bashku me gruan e tij ofrojnë shërbime seksuale për çiftet dhe burrat beqarë.

“Është thjesht një amendament legjislativ që nevojitet. Ka propozime, por, fatkeqësisht, askush nuk dëshiron të marrë përsipër koston politike”, tha profesori Mallios.

Maqedonia e Veriut: ilegaliteti inkurajon dhunën

“Takon njerëz të rinj, zë shoqëri me klientët. Nuk ka të bëjë vetëm me seksin”, tha për BIRN një punonjëse seksi nga Maqedonia e Veriut.

Mia, jo emri i saj i vërtetë, e cila është rreth të 30-ave thotë se ajo e nisi vullnetarisht këtë punë kur ishte adoleshente. Motivimi i saj fillestar ishin paratë, por më vonë vendosi që kjo ishte puna që donte të bënte. Ajo është e vetëpunësuar dhe punon nga shtëpia.

Megjithatë, prostitucioni në Maqedoninë e Veriut është i paligjshëm, trajtohet si shkelje e rendit dhe qetësisë publike. Shkelësit përballen me gjoba që variojnë nga 600 deri në 800 euro. Veprimtaritë e tjera të lidhura me prostitucionin gjithashtu trajtohen si vepra penale.

Ekspertët thonë se ligji dhe politikat aktuale, dhe mungesa e një dallimi të qartë ligjor midis trafikimit të qenieve njerëzore dhe prostitucionit, gjenerojnë stigmë, diskriminim dhe dhunë.

Mia tha për BIRN se oficerët e policisë janë përpjekur t’i marrin paratë, pasi ajo u ka ofruar shërbimet e saj.

Pak punonjëse seksi guxojnë të ankohen. Aktualisht, mbrojtja e vetme ligjore që kanë punonjësit e seksit është Ligji për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Dhuna ndaj Grave dhe Dhunës në Familje, si dhe programet për mbrojtjen e popullatës nga infeksioni HIV.

Kolektivi i parë i punonjësve të seksit në Ballkan, Shoqata për Mbështetjen e Punonjësve të Margjinalizuar STAR-STAR Shkup, Star-Star, e themeluar në vitin 2010, në vitin 2021 raportoi 13 raste të shkeljeve të të drejtave të njeriut kundër punonjësve të seksit në vend atë vit. “Mosndëshkueshmëria inkurajon gjuhën e urrejtjes dhe shpesh dhunën”, thotë Star-Star.

Së bashku me Star-Star, Projekti Healthy Options Project Skopje, HOPS, një OJQ që punon në promovimin, respektimin dhe mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të njeriut, mbështet dekriminalizimin e prostitucionit në Maqedoninë e Veriut.

“Kjo do t’i mbronte punonjëset e seksit nga dhuna dhe shfrytëzimi dhe do të promovonte sigurinë, shëndetin, mirëqenien dhe pavarësinë ekonomike të tyre”, tha HOPS për BIRN.

Mali i Zi: asnjë lëvizje për të legalizuar një industri në rritje

Prostitucioni mbetet i paligjshëm në Mal të Zi dhe nuk ka nisma publike për legalizimin e tij.

Ligji parashikon gjoba, ose dënime me një vit burg, për tutorët ose ata që reklamojnë prostitucionin.

Organizatat e të drejtave të njeriut kanë thënë prej vitesh se prostitucioni është bërë një biznes i madh, veçanërisht në bregdetin malazez, në resortet e reja turistike luksoze, ku shpesh vijnë të huaj të pasur. Numri i grave që ushtrojnë prostitucionin në Mal të Zi është rritur ndjeshëm, thonë OJQ-të.

“Ka shumë reklama që gratë të vijnë dhe të punojnë si kameriere dhe pastruese në Mal të Zi dhe të cilat më vonë ngacmohen dhe u kërkohen favore seksuale. Por asnjë nga prostitutat me të cilat folëm nuk tha se e kishin detyruar ta bënte atë punë”, tha për BIRN Ëomen’s Safe House, një OJQ me qendër në Mal të Zi.

Bullgaria: një tregti ilegale – por rrallë e ndjekur penalisht

Prostitucioni është i paligjshëm në Bullgari dhe është i lidhur ngushtë me trafikimin e qenieve njerëzore; megjithatë, autoritetet rrallëherë i ndjekin punonjësit ose klientët.

Sipas kushtetutës së Bullgarisë, çdo lloj pune është një e drejtë. Megjithatë, një ligj i miratuar në vitin 1968 parashikonte që njerëzit që punojnë dhe marrin para në mënyrë imorale përballen me akuza. Ligji prek kryesisht punonjësit e seksit dhe lypësit.

Më 4 maj, kryeprokurori Ivan Geshev hetoi Gjykatën e Lartë të Bullgarisë mbi ligjin e vitit 1968 dhe tha se ishte koha për ta rishikuar atë.

Analiza e kryer nga Diginita, një fondacion i specializuar në parandalimin e trafikimit të qenieve njerëzore, raportoi nivele të larta të margjinalizimit të grave që punojnë në sektorin e seksit.

Bosnja: ende i paligjshëm dhe nuk ka lëvizje për reforma

Prostitucioni është i paligjshëm në Bosnje.

Ligji për rendin dhe qetësinë publike thotë se është e paligjshme të paguash ose të marrësh para për seks. Ka pasur disa nisma për të mbrojtur punonjësit e seksit, por për të ndëshkuar vetëm ata që paguajnë për seks. Asgjë nuk është bërë për dekriminalizimin e profesionit.

Sanksioni i paraparë për ata që shtyjnë tjetrin të merret me prostitucion ose që marrin me qira ose caktojnë ambiente për ushtrimin e prostitucionit varion nga 500 deri në 1,500 KM (256.46 deri në 769.37 Euro)

Një sanksion prej 200 deri në 600 KM (102.58 deri në 307.75 Euro) është paraparë për personat që merren me prostitucion ose që përdorin shërbime prostitucioni.

Në dhjetor 2019, PRIME Communications, një agjenci e marrëdhënieve me publikun dhe marketingut, kreu një anketim mbi legalizimin e prostitucionit në Bosnje dhe Hercegovinë. Nga 1,500 qytetarë 60.2% janë kundër, ndërsa 17.2% kryesisht nuk pajtohen. Një në dhjetë të anketuar (11.9%) ka dyshime për këtë, ndërsa vetëm 7.9% e mbështesin legalizimin.

Shqipëria: shoqëria ende jo gati për ligjërimin e prostitucionit

Prostitucioni në Shqipëri është një vepër penale e dënueshme me gjobë ose deri në tre vjet burg si për punonjësit e seksit ashtu edhe për klientët.

Ekspertët deklarojnë se ligji favorizon më shumë tutorët dhe trafikantët sesa punonjësit e seksit.

Ka pasur disa përpjekje për të dekriminalizuar prostitucionin në Shqipëri, megjithatë opinioni publik nuk i mbështeti ndryshimet, thonë ekspertët.

Policia shpesh bastis qendrat e masazhit dhe arreston klientët dhe punonjësit e seksit.

Në vitin 2016, një punonjëse seksi u dënua nga Gjykata e Lartë, por dy klientët e arrestuar në këtë rast, një zyrtar komunal dhe një biznesmen, u arrestuan, por nuk u përballën me asnjë akuzë.

Serbi: ligji favorizon klientët meshkuj para punonjëseve femra

Në Serbi, prostitucioni është i paligjshëm, për klientët, punëtorët dhe ata që sigurojnë ambiente për ushtrim prostitucioni. Dënimet variojnë nga 30 deri në 60 ditë burg, ndërsa gjobat variojnë nga 50,000 (400 euro) deri në 150,000 dinarë (1.250 euro).

Ekspertët thonë se ligji serb ndëshkon më shumë punonjësit e seksit sesa klientët. Një raport nga Qendra Autonome e Grave AZC, një OJQ me bazë në Beograd, tha se vendimet e gjykatës tregojnë se në vitin 2016, gjykatat dënuan 79 gra për ushtrim prostitucioni dhe vetëm 17 klientë meshkuj.

Kosovë: kriminalizimi inkurajon trafikimin e qenieve njerëzore

Kodi Penal i Kosovës thotë se lehtësimi ose detyrimi i prostitucionit dhe sigurimi i ambienteve për prostitucion është një krim që ndëshkohet me gjobë ose deri në njëzet vjet burg.

“Operacioni Masazhi”, në vitin 2016, mbetet një nga rastet më të njohura policore të Kosovës. Atë vit policia arrestoi disa pronarë “studiosh” të cilët kishin kamufluar bizneset e tyre të prostitucionit.

Në vitin 2019, BIRN raportoi se bizneset e masazhit vazhdojnë të ofrojnë shërbime seksuale. Policia ka thënë gjithashtu se shumë qendra masazhi janë të përfshira në trafikun e qenieve njerëzore. Një raport i Amnesty International tha se Kosova në vitin 2021 ishte një nga destinacionet kryesore për trafikimin e qenieve njerëzore.