Kuptimi i Komunës së Parisit

Më 18 mars të vitit 1871, artizanët dhe komunistët, punëtorët dhe anarkistët, e morën në kontroll qytetin e Parisit dhe e vendosën Komunën. Ky eksperiment radikal në një vetëqeverisje socialiste zgjati shtatëdhjetë-e-dy ditë, para se të shtypej me anë të një masakre brutale që e vendosi Republikën e Tretë në Francë. Mirëpo, socialistët, anarkistët dhe marksistët e kanë debatuar kuptimin e këtij eventi që nga ajo kohë.

Kristin Ross, në librin e saj të ri të rëndësishëm, Communal Luxury: The Political Imaginary of the Paris Commune, i pren polemikat e akumuluara për Komunën, për të cilat thotë se e kanë kalcifikuar në polaritete të rreme: anarkizmi kundër marksizmit, fshatarët kundër puntorëve, terrori revolucionar jakobin kundër anarko-sindikalizmit, e kështu me radhë.

Tash që Lufta e Ftohtë ka mbaruar dhe që Republikanizmi frëng është i dërrmuar, Rossi argumenton se mund të çlirojmë Komunën [ose KomunEn] nga skleroza të tilla. Një emancipim i tillë mundet të rivitalizojë të majtën kontemporane që të veprojë dhe mendojë rreth sfidave të së sotmes. Asnjë vepër nuk i specifikon më shumë pretendimet e Marksit që, arritja më e madhe e Komunës së Parisit ishte “ekzistenca e saj punuese aktuale.”

Ky libër e rikthen Komunën e Parisit në kohën tonë. Pse është Komuna një burim për mendimin e kërkesave të së tashmes sonë?

Jam e lumtur që e zgjodhët fjalën “burim” më shumë se atë “mësim.” Zakonisht njerëzit ngulmojnë se e kaluara na ofron neve leksione ose na mëson se çfarë gabimesh të shmangim. Literatura që e rrethon Komunën është e mbushur me hamendësime të dorës së dytë, me kënaqjen e të dëgjuarit të gabimeve: nëse vetëm komunardët do ta bënin këtë e atë gjë, t’i merrnin paratë nga banka, të marshonin në Versajë, të bënin paqe me Versajën, të ishte më e organizuar. Atëherë do të kishin sukses!

Për mendjen time, ky lloj i superioritetit teorik pas-faktual është edhe i pakuptimtë dhe edhe thelbësisht ahistorik. Bota jonë nuk është bota e komunardëve. Nëse e kuptojmë tamam që ky është rasti, atëherë bëhet më e lehtë të shohim rrugët në të cilat bota e tyre është, në fakt, e afërt me tonën – më e afërt, ndoshta, se që ishte bota e prindërve tanë.

Mënyra sesi njerëzit, veçanërisht të rinjtë, jetojnë sot i përngjan instabilitetit të atëhershëm ekonomik, kur puntorët dhe artizanët e bënë Komunën, shumica prej të cilëve e kalonin pjesën më të madhe të kohës së tyre jo duke punuar, por duke kërkuar punë.

Pas 2011-s, me rikthimin virtual të kudoshëm të strategjisë politike të vendosur në zënien e hapësirës, të matjes së vendeve dhe territoreve, të të kthyerit të qyteteve – nga Stambolli në Madrid, nga Montreali në Oakland – në teatro për operacione strategjike, Komuna e Parisit u bë rishtas e përndritur ose e dukshme, ajo ka hyrë përsëri në figurshmërinë e së tashmes.

Format e saj të shpikjes politike janë bërë rishtas të lejueshme për ne jo si leksione por si burime, ose qysh Andrew Ross thotë duke folur për librin tim si “arkive të përdorshme.” Komuna bëhet figura për një histori, dhe ndoshta për një të ardhme, të ndryshme nga kursi i marrë prej modernizimit kapitalist, në një anë, dhe shtetit utilitarian socialist, në tjetrën.

Ky është një projekt që mendoj se shumë njerëz sot e ndajnë, dhe “Communal imaginary” është qendra e këtij projekti. Për këtë arsye unë kam provuar që në këtë libër të mendoj për Komunën si diçka që i përket të kaluarës, dhe si diçka që po hapet para nesh, mes telasheve aktuale, si fushë e të ardhmeve të mundshme.

“Communal luxury” ishte motoja e seksionit të artististëve të komunës dhe kështu e keni titulluar librin tuaj. A mund të na flisni për gjenezën e kësaj fraze?

Për dallim nga “republika univerzale,” “luksi komunal” nuk ishte një sllogan i rëndësishëm i Komunës. E gjeta frazën në fjalinë e fundit të manifestit që artistët dhe artizanët e prodhuan nën Komunën si të organizonin veten në një federatë. Për mua u bë si një lloj prizmi përmes së cilit të përthyeja një numër të zbulimeve kyçe dhe ideve kyçe të Komunës.

Autori i frazës, artisti dekorativ Eugene Pottier, është më i njohur për ne sot përmes një teksti tjetër, “Internationale”, i kompozuar në fund të Javës së Përgjakshme para se gjaku i masakrës të thahej. Ajo çka ai dhe artistët e tjerë kuptuan me “luksin komunal” ishte diçka si programi në “bukuria publike”: përmirësimi i fshatrave dhe qyteteve, e drejta e çdo personi për të jetuar dhe punuar në një mjedis të kënaqshëm.

Kjo mund të duket si një kërkesë e vogël dhe madje “dekorative”. Por në të vërtetë e sjell jo vetëm një rikonfigurim të tërësishëm të relacioneve tona me artin, por edhe me punën, edhe për relacionet sociale, natyrën, dhe mjedisin e jetuar më mirë. Ajo nënkupton një mobilizim të plotë të dy parullave të Komunës: decentralizimit dhe participimit/pjesëmarrjes. Ajo nënkupton që arti dhe e bukura duhet të deprivatizohen, dhe të integrohen në jetën tonë të përditshme, dhe jo të fshihet në sallone private ose të centralizohet në monumentalitetin obskin nacionalist.

Burimet estetike të një shoqërie dhe arritjet e saj nuk duhet, siç e bënë të qartë komunardët me veprim, të marrë formën e asaj që William Morris e quajti “pjesa bazike e tapicerive napoleonike,” Vendome Column. Pas rënies së Komunës, në veprat e Reclus-it, Morris-it dhe të tjerëve, unë tregoj sesi kërkesa që arti dhe e bukura të lulëzojnë në jetën e përditshme përmbajti themelet e një seti idesh që sot e quajmë “ekologji,” dhe që mund të gjurmohet në “nocionin kritik të së bukurës” te Morrisi, për shembull, ose te këmbngulja e Kropotkinit për rëndësinë e vetëmjaftueshmërisë regjionale.

Në mbërritjet e saj më spekulative, “luksi komunal” implikon një set kriteresh ose një sistem të vlerësimit të ndryshëm se ai që vendoset nga tregu i cili vendos se çfarë shoqëria të vlerësojë, se çfarë është e çmueshme dhe sa. Natyra vlerësohet jo vetëm si një rezervë e burimeve por si një qëllim në vete.

Libri juaj e zgjaton jetën e Komunës në veprën e Kropotkinit, dhe socialistit britanik William Morris, ndër të tjerë.

Është shumë e kollajshme të kënaqesh, në një mënyrë të tmerrshme, nga ajo që Flauberti e ka quajtur “goticiteti” i Komunës, nga e cila unë mund vetëm të shpresoj që ai nënkuptoi horroret e shfrenuara të Javës së Përgjakshme, dhe masakrat e mijëra njerëzve që sollën në fundin e saj. Në asnjë mënyrë unë nuk e minimizoj rëndësinë e masakrës – vërtetë, e shoh atë përpjekje të jashtëzakonshme nga ana e shtetit që të shfaroste një nga një dhe në bllok armiqtë e saj klasorë si një akt themeltar për Republikën e Tretë.

Por unë kam qenë më e shqetësuar me dokumentimin e asaj që e shoh të jetë prolongimi i Komunës – mënyra në të cilën mendimi i komunardëve u elaborua pas fundit të Javës së Përgjakshme siç të mbijetuarit komunardë dhe ata që u larguan u takuan dhe bashkëpunuan me mbështetësit që ju i përmendni – udhtarë për të cilët eventi i Komunës e kishte tjetërsuar thellësisht atë që Jacques Ranciere-i do ta quante “distribuim të ndjeshmërisë.”

Përshkruaj sesi tronditja që ndjelli Komuna si event, ashtu si diskutimet dhe shoqërizimi që rrodhën nga të mbijetuarit e saj, i ndryshuan metodat e këtyre mendimtarëve, çështjet që i adresuan, materialet që i selektuan, peizazhin politik dhe intelektual që e hartuan për veten – shkurtimit, e gjithë rruga e tyre. Gjithë këto tronditje të menjëhershme janë një vazhdimësi e trazirës por me mjete të tjera. Ato janë pjesë shtesë e një eventi, dhe janë po aq të rëndësishme për logjikën e eventit si aksionet e fillimit nëpër rrugë.

Ndoshta ndryshimi më i madh mund të detektohet në trajektoren e Marksit pas Komunës – një ndryshim që merr formë paradoksale edhe në forcimin e teorisë së tij edhe me ndarjen nga vetë koncepti i teorisë. Komuna e bëri të qartë për Marksin se jo vetëm që masat e formësojnë historinë por edhe që duke e bërë këtë ata e riformësojnë jo veç aktualitetin por edhe teorinë në vetvete. Kjo është, në fakt, ajo që Henri Lefebvre nënkuptoi kur foli për “dialektikën e të gjallëve dhe të konceptuarëve.”

Mendimi dhe teoria e lëvizjes lëshohet vetëm përgjatë dhe pas lëvizjes. Veprimet krijojnë ëndrra, dhe jo e kundërta.

Peter Kropotkin, Elise Reclus dhe William Morris ishin, siç thoni ju, të preokupuar me marshalizmin së bashku të “energjive të dala mode” që lidheshin me format parakapitaliste dhe jokapitaliste me potencialin radikal të praktikave emergjente.

Jo vetëm Kropotkini, Reclus-ja dhe Morris-i por edhe Marxi ishte poashtu i preokupuar me “ekzistencën “anakronike” në kohën e tyre të formave parakapitaliste dhe të mënyrave të jetës.

Fati i obshchina-s, format ruse agrare komuniste që kanë zgjatur me shekuj, ishin fokusi madhor i socialistëve perëndimor. Sfida teorike që mori formë pas Komunës u vërtit rreth pyetjes së rivitalizimit të formave të komunës: si të mendojmë bashkë kryengritjen e mahnitshme që kishte ndodhur në kryeqytete të mëdha evropiane me ngulmimin e këtyre formave të vjetra komuniste në fshatra.

Këta mendimtarë të gjithë ishin ekstremisht të vëmendshëm për atë që mund ta quajmë “rrudhat në kohë” – momentet kur padamarshmëria e modernitetit kapitalist u duk se u plas dhe u hap si një vezë. Ata duket se e hoqën interesin e Morrisin nga Islanda e ditëve të tij dhe nga e kaluara e saj mesjetare, për shembull, si një nostalgji. Morrisi në fakt ishte krejt i aftë të shihte format parakapitaliste dhe mënyrat e jetës si ato që kishin lulëzuar në Islandën mesjetare si dikur, në të kaluarën dhe në të njëjtën kohë, si përfigurimi i një të ardhme të mundshme.

Kjo është shenja, për mendimin tim, jo e një nostalgjie, por e një historicizimi të thellë të mënyrës së të menduarit. Pa të nuk kemi ndonjë mënyrë të menduarit për mundësitë e ndryshimit, ose e të jetuarit të së tashmes si diçka kontingjente dhe e pahapur.

Marrë nga Jacobine Magazine| Përktheu Periskopi