“Në burgjet e Kosovës maltretohen të burgosurit”

Kështu ka thënë kryetari i Këshillit për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut, Behxhet Shala në një intervistë për Periskopi.com.

Në lidhje me vdekjen e Astrit Deharit, që po cilësohet e dyshimtë, Shala ka thënë se përfaqësues të KLMDNj-së atë e kishin vizituar vetëm në ditët e para të arrestimit së bashku me pesë të arrestuarit të tjera, derisa sjelljen e tij e ka konsideruar shembullore.

Shala gjithashtu ka vënë në pah nevojën për përmirësimin e kushteve në burgjet e vendit, trajtimin jo të barabartë të të burgosurve dhe shkelje tjera të të drejtave që u bëhen të burgosurve në Kosovë.

Ai për Periskopin ka folur edhe në lidhje me seancën e Kuvendit të Kosovës rreth vlerave të luftës së UÇK-së , rreth themelimit të Gjykatës Speciale dhe mosrespektimin e të drejtave të njeriut nga kjo gjykatë, si dhe çështje të tjera.

Intervista e plotë:

Periskopi: Ditë më parë ndodhi vdekja e aktivistit të Lëvizjes Vetëvendosje Astrit Dehari , në qendrën e paraburgimit në Prizren. A keni ndonjëherë në vizitë te ai dhe a keni pasur ndonjë ankesë nga ai?

Shala: Ne i kemi vizituar këtu kur kanë qenë në 48 orëshin, kur janë arrestuar, sepse atëherë është thënë se po përdoret dhunë dhe i kemi vizituar. Prej gjashtë që kanë qenë, pesë i kemi intervistuar dhe nuk ka pasur vërejtje. Por, në ndërkohë nuk ka pasur asnjë kërkesë për vizitë dhe asnjë vërejtje deri tani që ndodhi rasti. Ne realisht vizitat i bëjmë në bazë të kërkesave të palëve, në bazë të kërkesave të familjeve, avokatëve, vizitat rutinore apo në bazë të kërkesës të institucionit ku ai mbahet. Pra, nuk ka pasur asnjë kërkesë, sugjerim, rekomandim që ka bëjë me të ndjerin Astrirt Deharin. Sjellja e tij për ne ka qenë shumë pozitive, nuk ka qenë problematik, as që ka thyer rendin shtëpiak apo që ka bërë probleme. Pra, ai ka qenë shembullor. Për ne ka qenë një fatkeqësi e madhe kur kemi dëgjuar për rastin që ka ndodh.

Periskopi: Cilat janë ankesat më të shpeshta që merrni nga të burgosurit?

Shala: Të burgosurit janë popullatë specifike, e cila jetojnë në kushte specifike, sepse vetëm rrethanat janë specifike që dallon nga e jashtmja dhe aty ka probleme të përshtatjes të të burgosurve. Ata shërbime shëndetësore, për ushqim- që mendojmë se nuk kanë të drejtë sepse ushqimi është shumë i mirë krahasim me vendet e rajonit. Natyra kryesore e ankesës është te privilegjet, mungesa e amnistisë, shkuarjes në shtëpi. por, kryesisht janë ankesat për trajtim shëndetësor. Burgu në mungesë të spitaleve për burgje që ne kemi insistuar të ndërtohet nuk ofron mundësi për trajtimin e plotë të të dënuarve dhe bartja e një të dënuari prej një institucioni korrektues  apo ndalues te një spital rajonal apo QKUK kërkon angazhim, roje dhe shpenzime shtesë. Këtu është ajo hapësira ku institucionet edhe pse nuk e pranojnë, ato insistojnë t;i dërgojnë të burgosurit shpesh nëpër spitale. Për këtë arsye mungon trajtimi i plotë i të burgosurve. Ka të tillë që ankohen për trajtimin nga ana e disa oficerëve të burgut që konsiderojnë se provokohen. Ka rast kur ndoshta tejkalohet përdorimi i forcës nga oficerët, të cilat janë shumë të rralla, sepse ne nuk i kemi katër apo pesë raste të raportuara.

Perskopi: Sa ka siguri në qendrat e paraburgimit dhe në burgjet e Kosovës?

Shala: Tash është aktualizuar çështja e sigurisë nëpër burgje për shkaka të rastit të fundit. Ka pasur raste edhe më herët, ku të burgosurit janë vetëlënduar, kanë bërë përpjekje për vetëvrasje, janë vetëvrarë apo kanë vdekur për shaka të sëmundjeve. Në një vend të vogël si Kosova që ka afërsisht 1800 persona të privuar nga liria, të kemi dy apo tri raste të vetëvrasjes brenda vitit apo të vdekjes në rrethana të paqarta, sepse duhet të jetë e qartë se në burg nëse vdes nga kanceri apo sulmi në zemër vet natyra ngjall dyshim se si ka vdek, ngjallet dyshimi se nuk i kanë ofruar ndihmë. Pra, kjo e vë në pikëpyetje sigurinë e burgjeve, ndonëse se këto që po ndodhin në Kosovë ndodhin në të gjitha burgjet në rajon, Evropë dhe në botë. Kjo është diçka e pashmangshme dhe nuk ka asnjë burg që ofron siguri të plotë dhe që është në gjendje ta  përcjell një të burgosur 24 orë, në mënyrë që ta pengoj ndonjë përpjekje për vetëvrasje. Pra, këto janë të pashmangshme, të paevitueshme dhe është vështirë të parandalohen.

Siguria në përgjithësi është në nivel të shteteve të rajonit . Kosova nuk dallon dhe mund të themi se Shërbimi Korrektues i Kosovës ka shkuar përpara  në trajtimin e të burgosurve dhe në ofrimin e kushteve fizike për të burgosurve. Por, ka mbetur mbrapa në ndarjen e përfitimeve për të burgosurit, sepse Kosova është i vetmi vend që nuk e ka ligjin për amnisti dhe Kosova nuk e ka një ofertë për të burgosurit, cili nëse ka sjellje të mirë ka vend të punës, lirim nga dënime. Nëse bëhen këto gjendja do të jetë më e mirë se sa tani. Ka qenë problem mbipopullimi i burgjeve, por tani është zgjidhur dhe janë ndërtuar burgje te reja. Pra, nuk mund të nxirret një përfundim për sigurinë në bazë të disa rasteve, edhe më tragjike qofshim ato. Nëse merret një pasqyrë e përgjithshme dhe që Shërbimi korrektues i Kosovës është i ri dhe nuk kemi konsolidim, është në formim e sipër, ndërrimi i gjeneratave dhe të rinjtë nuk e kanë ende trajnimin e duhur dhe ndikon në siguri dhe në trajtimin e të burgosurve. Në aspektin e sigurisë kemi edhe kur të burgosurit nuk trajtohen në mënyrë ta barabartë. Ka raste kur të dënuarit kanë pasur status të fuqishëm në shoqëri, qoftë në aspektin politik, material dhe ata kanë trajtim të përafërt edhe gjatë qëndrimit në burg, krijohet një strukturë e VIP të të dënuarve, ndërsa ata që nuk kanë mbështetje politike apo materiale e pësojnë nga kjo, qoftë në aspektin shëndetësor apo të tjera.

Periskopi: A ka mungesë të monitorimit të burgjeve?

Shala: Jemi tri organizata që për një kohë të gjatë i monitorojnë këto institucione. Është Avokati i popullit, i cili ka mandat kushtetues, është Qendra Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve nga Tortura, është KLMDNj. Deri para një viti kemi vepruara bashkë si task-forcë e një mekanizmi për përdorim të torturës dhe tash ka kaluar në kompetenca të Avokatit të Popullit. Por, nuk janë të mjaftueshme. duhet të ketë më shumë mbikëqyrje institucionale, duhet të jetë më i pranishëm Komisioni Parlamentar për të Mbrojtjen e të drejtave të Njeriut, Komisioni për Legjislacion dhe deputetët duhet të jenë më të pranishëm në qendrat korrektuese apo në qendrat ku mbahen të provuarit nga liria, pastaj Komisioni për Shëndetësi, Komisioni për Arsim. Pra, mendoj që mekanizmat mungojnë sepse këto nuk mjaftojnë, përkundër se bëjnë punë të mirë dhe jemi neutral në raportim dhe mbrojmë interesin e të provuarit nga liria dhe të stafit i cili punon me ta. Ka mekanizma të tjerë që vijnë kohë pas kohë si Eulex-i, OSBE. Por sa më shumë të jenë të pranishëm ata  që kanë përgjegjësi për personat e privuar nga liria, së bashku me neve që jemi joqeveritar, atëherë do të ndikohet më shumë në përmirësimin e kushteve për personat e privuar nga liria dhe të personave që punojnë me ta.

Perskopi: A ka maltretim të të burgosurve në burgjet e Kososvës?

Shala: Po, natyrisht. Burgu nuk është xhami, nuk është as pushimore ku njeri shkon dhe relaksohet. Aty situata dhe njerëzit janë specifik dhe ka raste kur edhe ka ngacmim me fjalë, kërcënime, kur përdoret forca, por janë të rralla. Mirëpo, nëse bëjmë krahasim me shtete të rajonit ne jemi shumë larg tyre në këtë aspekt. Para dy vjetësh ka dal një raport në Gjermani, ku  është bërë inspektimi i qendrave të paraburgimit dhe diku rreth 33 për qind të rasteve është përdor forca fizike apo dhuna psikike. do të thotë ka raste dhe asnjëherë nuk do të evitohen. Por, ne angazhohemi që numri të jetë sa më i vogël dhe ai që përdor forcën ndaj personave të privuar nga liria t’i përgjigjet drejtësisë, sepse një oficer që përdorë forcë ndaj një të dënuara duhet të bëjë raport dhe të tregoj arsyet pse ka qenë  i detyruara të përdor forcën. Ne jemi që të mos lëmë mjegull që dikush ta asociojë veprimin e kundërligjshëm, sepse nëse arsyetohet situata kalohet dhe tjetri vazhdon me atë veprim.

Periskopi: Si e vlerësoni seancën e Kuvendit në të cilën u diskutua për luftën e UÇK-së? A u mbajtë për të mirën e ish-luftëtarëve apo për ego personale?

Shala: Po të ishte kjo për UÇK së paku do të kishin mundësinë t’i krijonin kushtet që ta harmonizonin një deklaratë. Ka pasur ndarje dhe më shumë e kanë përdorur këtë seancë për qërim hesapesh mes partive, ku UÇK është keqpërdorur si pretekst për qërimin e këtyre hesapeve. Kjo nuk ka lidhje fare me UÇK. Po ta kishin pasur mendjen që në fillim do ta kishin futur si kategori kushtetuese. Tash është vonë dhe kjo senacë nuk ka prodhuar asnjë efekt, përveç se i ka dhunuar ata shikues që e kanë përcjell seancën deri vonë. Është parë çfarë fjalësh janë përdorur aty dhe unë e quaj rrugaçërie parlamentare.

Periskopi: A është mosrespektim i të drejtave të njeriut krijimi i një Gjykate Speciale , ku dihet se do të gjykohet vetëm njëra palë e përfshirë në luftë?

Shala: Ne e kemi kundërshtuar këtë gjykatë jo në kuptimin se jemi kundër gjykimit të atyre që kanë bërë krime lufte, sepse krimet e luftës nuk ndahen në baza etnike, viktimat e luftës nuk duhet të trajtohen në bazë të etnisë, por duhet të trajtohen si viktima sikur ata që kanë bërë krime që nuk duhet të trajtohen në bazë etnie, por si kriminel pasi ka marrin dënimin. Defekti kryesor i kësaj gjykate është të cilën e kemi kundërshtuar është sepse është gjykatë që merret me një etni, vetëm me shqiptarët. Pastaj, është gjykatë  që hetuesitë, gjykatësit, prokurorët, gardianët dhe administrata të gjithë janë të huaj dhe dënimi shqiptohet vetëm ndaj shqiptarëve, burgu mbahet në një vend jashtë Kosovës. Kjo është ajo ironia që thotë se kjo gjykatë është themeluar dhe funksion sipas ligjit të Kosovës. Kjo s’ka të bëj fare dhe është një farë euforizmi që na është shitur neve dhe që për shkak të mungesës së dinjitet ne e kemi pranuar. Unë nuk njoh në historinë e gjykatave ndërkombëtare që merren me krime lufte, që ka pasur rast të tillë. Ne plotësisht do të pajtoheshim që të trajtohen të gjitha rastet që nuk janë trajtuar nga gjykata e Hagës dhe do ta pranonim pa asnjë problem. Mirëpo, kjo gjykatë ka elemente raciste pse merret vetëm me një përkatësi etnike,sepse lufta nuk ka qenë luftë mes shqiptarëve, por mes Serbisë dhe Kosovës. Për këtë ne e kundërshtojmë dhe mendojmë se kjo gjykatë nuk është e drejtë, në kuptimin se trajton vetëm njërën palë dhe përkundër se prokurori tha se nuk do të ndajë drejtësi selektive, pikërisht këtë do ta bëj, do të ndajë drejtësi selektive sepse amniston serbët dhe merret vetëm me shqiptarët. Kjo është shkelje e të drejtave të njeriut aq më parë sipas konventave ndërkombëtare, ku një i dënuar pasi t’i ketë kaluar fazat e animimit, atëherë ka të drejtë t’i drejtohet edhe Gjykatës së Strasburgut. Kosova nuk mundet sepse nuk është anëtare e KE-së dhe nuk ka të drejtë të privohet nga një e drejtë supreme që e kanë të gjithë të dënuarit e tjerë. Pastaj nëse e merr një ët burgosur nga Kosova dhe e dërgon në shtete të tjera. Ligji e jem dënimin për atë që ka bërë jo të fytet një dënim kolektiv për familjen e cila detyrohet të pres për viza një muaj që të shkoj nëpër shtetet e Evropës për të vizituar atë familjar. Me ligjin e Kosovës është i përcaktuar se i dënuari duhet ta vuaj dënimin sa më afër familjes dhe sa më afër vendit të banimit dhe kjo nuk po ndodh. Pra, ne nuk e kundërshtojnë domosdoshmërinë e dënimit të atyre që kanë bërë krime lufte, por ne kërkojmë që ky gjykim të jetë gjithëpërfshirës për të gjithë pa dallim etnisë, fesë e të tjera.